De gezonde en veerkrachtige gemeente als model voor de toekomst

De wereld staat op zijn kop. Langdurige hitte periodes, nieuwe neerslagpatronen en aanhoudende droogte. Tekenen aan de wand van wat in extremere vorm komen zal, stelt stedenbouwkundige Luc Eeckhout. “Het klimaat dat deze zomer in België heerst, horen we 1000 kilometer zuidwaarts te vinden. Hoeveel alarmbellen hebben we nog nodig?”

Als ware verlossers verkondigden de politici voor de verkiezingen maatregelen te nemen om het klimaat- en milieuprobleem aan te pakken.  De startnota van Vlaams informateur De Wever laat zien welk effect de klimaatbetogingen, jongerenmarsen en acties hadden. Weinig. En toch is de wereld rondom ons onderhevig aan klimatologische wijzigingen. Het mediterrane klimaat schuift gestaag richting onze contreien. Dringend tijd om onze huidige gewoontes te overpeinzen. Het staat buiten kijf dat we over de nodige kunde, technologie en wetenschap beschikken om het verschil daadwerkelijk te maken. “We moeten de fouten die we in het verleden maakten ombuigen naar een positief en toekomstgericht verhaal”, stelt stedenbouwkundige Luc Eeckhout. “Burgerbewegingen en spontane acties tonen aan al dat veel mensen bereid zijn om het over een andere boeg te gooien. Het wordt dringend tijd dat de lokale en nationale beleidsmakers dit voorbeeld volgen. De klimaatproblematiek is geen individueel maar een collectief verhaal. Iedere dag dat we geen stappen ondernemen, is kostbare tijd die we verliezen om het probleem structureel aan te pakken.”

En dat probleem laat zich anno 2019 duidelijk voelen. De klimaatverandering zorgde dat afgelopen zomer het ene hitterecord na het andere sneuvelde. Momenteel hebben we de derde hittegolf van 2019 achter ons. Daarnaast zorgt de droogte dat landbouwers hun oogst zienderogen slinkt. De tijd werkt ons tegen want wetenschappelijke voorspellingen tonen aan dat we tegen 2050 extremere weersomstandigheden mogen verwachten. Omstandigheden waar onze leef- en woonomgevingen momenteel nog niet op voorbereid zijn. “Onze gemeenten zijn versteende woestijnen. Grijze gebetonneerde massa’s en zwart geasfalteerde wegen die totaal niet bedacht zijn op de problemen die dreigen te komen.” De oorzaak? Verouderde denkwijzen en vasthoudend auto-denken. Toch is de stad ook natuur, fietsen, voetgangers en bewoners. “De aard zit hem natuurlijk ook in het beestje zelf. De mens is geen toekomstgerichte denker. We houden alles liever bij het oude vertrouwde. Toch is ons huidige systeem totaal ongeschikt om onvermijdelijke desastreuze gevolgen op te vangen.”

Omarm de natuur

Het ideaal van de gezonde en veerkrachtige gemeente is daarentegen een ruime uitnodiging voor een kwalitatieve woon- en leefomgeving waar mens en natuur hand in hand gaan. Een inclusieve gemeenschap die niet enkel de klimatologische elementen respecteert maar ook de wensen en noden van haar burgers. “Om het klimaat te ontlasten van onze menselijke ingrepen, moeten we afstappen van de versteende omgevingen die onze steden en dorpen momenteel zijn”, verduidelijkt Eeckhout. “Kleine ingrepen kunnen een wereld van verschil maken. Door bestaande bomen te sparen in plaats van ze te rooien, brengen we de natuur terug naar onze woonomgeving. In Antwerpen veranderde het stadsbestuur het Operaplein tot een stenige woestijn. Of neem de Scheldekaaien waar slechts een smalle streep groen de rivieroevers siert. Hoeveel verder kunnen we gaan om de natuur te marginaliseren en te onderdrukken? De natuur moet wijken voor onze menselijke grilligheden terwijl we ze nu net nodig hebben om de klimaatsverandering tegen te gaan.”

Veerkrachtigheid duidt daarnaast ook op de toenemende vraag naar lokaliteit. Hoe creëren we een gemeente die zelf in haar behoeften kan voorzien? “Een herziening van ons economische systeem zorgt alvast dat we ons niet hoeven te beroepen op de buitenlandse grootmachten en multinationals. De lineaire economische logica is absoluut voorbijgestreefd. Circulaire alternatieven moeten de verlossing brengen. Het geld blijft zo binnen de grenzen van onze eigen nationale economie. Denk bijvoorbeeld aan lokale voedselkweek zodat we geen goedkoper voedsel uit het buitenland moeten importeren met tientonners. Lokaliteit zorgt ook voor een sterkere identiteitsconstructie waarbij iedere burger zijn plaats binnen het geheel kan innemen. Door het netwerk tussen de burgerpartijen te versterken, zorgen we dat eenlingen ook voldoende ondersteuning krijgen om de verandering van onze traditionele normen en waarden te versterken.”

Uitgekiende taxshift

Verandering evolueerde tot het buzzwoord waar politici ons het afgelopen decennium mee om de oren sloegen. Toch blijven veranderingen die daadwerkelijk het verschil kunnen maken nog steeds afwezig. Beleidsmakers investeren in de foute prioriteiten. Gemeenschappelijke voorzieningen moeten voorrang krijgen op het economische voordeel, aldus Eeckhout. “Het kan toch niet dat we moeten besparen op publiek transport? In Gent zijn er bijvoorbeeld geen financiële middelen om de sporen van tramlijn vier te herstellen. Antwerpen beschikt nog steeds deels over een pre-metro netwerk waar nog steeds geen trams doorheen rijden.” Dit terwijl er wel overheidsgeld is om het privaat autogebruik verder te favoriseren. Onvoorstelbaar. Ons systeem vertoont lekken die van binnenuit worden veroorzaakt. Multinationals en sterke economische machten, die de maatschappij en de planeet het meeste schaden, blijven buiten schot. 

Een goed uitgekiende CO2-belasting laat toe om net die spelers te viseren die de omgeving onvermijdelijk uitputten. Door een nieuwe mindset te creëren, ontmoedigen we de uitputting van natuurlijke grondstoffen zoals water en lucht. “Het huidige gedrag van multinationals wordt zo ontmoedigd. Een taxshift opent daarnaast opportuniteiten op lokaal niveau. Door meer jobs en kansen binnen de gemeente zelf te creëren, komen we terug bij het model van de circulaire logica. Als samenleving moeten we experimenteren met de mogelijkheden die we vandaag hebben. Trial-and-error kan ons leren wat wel en niet werkt. Gezondheid, biodiversiteit, veerkrachtigheid en gemeenschappelijkheid gaan hand in hand. Blijven stilstaan kunnen we ons echt niet meer permitteren.”

Bron: www.vibe.be

Auteur: VIBE

Foto: EVR-architecten