De stad als broedplaats voor de circulaire economie

De stad wordt beschouwd als het gravitatiecentrum van de circulaire economie. Daar kan je een waaier van argumenten voor noemen, en die beginnen bij een blik op het socio-demografische en economische telraam. In 2050 zou meer dan 60% van de wereldbevolking in (mega)steden leven. Minder bekend is dat steden slechts 3% van ons aardoppervlak innemen, maar dat er wel 85% van de economie wordt gerealiseerd. Verder consumeren we er 75% van onze natuurlijke grondstoffen, produceren we er tot 80% van de broeikasgassen en ruim 50% van ons afval (volgens de Ellen MacArthur Foundation)

Circulaire economie als bindmiddel van stedelijke uitdagingen

Naast de enorme concentratie aan activiteit, zijn in steden ook een luid aantal transities aan de gang die niet meer te stoppen zijn. Denk daarbij aan de modal shift in mobiliteit, de evolutie naar smart cities, vergroening van steden, de platformisering van de economie (denk Airbnb en Uber), de energietransitie, ... Het mooie is dat ze allemaal met de circulaire economie verbonden zijn. Je kan de circulaire economie niet als een besloten departement bekijken. De circulaire economie staat bol van dwarsverbanden, hefbomen en bundelingspotentieel met andere stedelijke uitdagingen.

Over de innovatie-, imitatie- en integratie-opgave

De overheid is de grootste klant van het land. Dat maakt dat circulaire aankopen door steden en gemeenten terecht als sterke hefboom zijn gepresenteerd. Hoe zou ons straatbeeld veranderen als steden en gemeenten hun patrimonium, rollend materieel en diensten circulair plannen, aankopen en inrichten? Bovendien staat het bestuursniveau van burgemeester en schepenen het dichts bij de burger, en kan het ook veel sneller schakelen dan het niveau van de natiestaat. Wanneer je naar de brede diversiteit aan stedelijke opgaven kijkt, en de omvang van de stedelijke energie- en materiaalstromen onder de loep neemt, kan je er niet omheen dat een stedelijke regisseursfunctie van de circulaire economie een heel belangrijke schakel is. De roep om de terugkomst van een pro-actieve, ondernemende overheid klinkt steeds luider. De overheid zou veel meer de 'wat als-vraag' moeten stellen.

Want circulaire economie is niet enkel een innovatie-opgave, organisatie- en implementatie-opgave. Het is ook een financieringsopgave, narratieve opgave (wat is het grotere verhaal waar iedereen zich in kan vinden?), imitatie-opgave (wat gebeurt elders in de wereld? En hoe zou dat bij ons kunnen werken?) en integratie-opgave (hoe versterken innovaties elkaar?)

In een ruimer kader van stadsvernieuwing is daarom een helikopteroverzicht nodig, en lijkt een pro-actieve regisseursfunctie geen overbodige luxe. De stad moet zelf een platformspeler en regisseur worden.

De stad als regisseur

Eén decennium geleden diende Uber zich met een blauwe strik aan bij grote wereldsteden met de belofte de oplossing te zijn voor verkeerscongestie. Los van de bedenkelijke sociale situatie voor chauffeurs, bleek gauw dat de algoritmen van Uber de verkeersdruk in steden alleen maar deed toenemen. Een bijzondere aanpak om de activiteiten van platformgiganten als Uber en lyft te reguleren, vonden we twee jaar geleden in het Brazilliaanse Sao Paulo. Uber zou haar data moeten openstellen, en voor iedere te rijden kilometer een mileage credit kopen bij de stad. Credits voor vrouwelijke chaffeurs zijn goedkoper, en wanneer je ritten verzorgt in kwetsbare wijken die minder goed ontsloten zijn door openbaar vervoer heb je ook een prijsvoordeel. Voer je de verkeersdruk op in het centrum tijdens de spits? Rij je een rit waar mensen net zo goed de metro kunnen nemen? Dan zijn de credits een pak duurder...

Sao Paulo toont daarmee hoe steden technologie kunnen inschakelen om in een wereld van 'mobility-as-a-service', of zelfs 'mobility-as-a-commons' verkeersstromen te reguleren, en niet te laten dicteren door marktmechanismen.

Dwarsverbanden en bundelingspotentieel

Een heldere observatie die wijst op het bundelingspotentieel in het stedelijke weefsel is Schoonschip, de allereerste drijvende wijk in Europa te Amsterdam Noord. De ontwerpen en materialen van deze 45 drijvende woningen zijn geïnpsireerd door de circulaire economie.

De wijk is ook nog eens energie-onafhankelijk en beschikt over haar eigen smart grid, energiecoöperatie en mobiliteitsdeelsysteem. Omdat het een voorbeeld is van stadsinbreiding op het water, speel je ook in op een veranderend klimaat, en maak je werk van het zogenaamde chrono-urbanisme: stadsontwikkeling waarbij nabijheid van stedelijke functies (onderwijs, werkgelegenheid, winkels, ...) gewaarbord blijven. Hier komen bijna alle bovengenoemde transitiepaden samen in één project.

Loopstore laat dan weer mooi zien dat nieuwe business modellen in staat zijn de circulaire economie een logistieke onderbouw te geven. Loopstore is een e-commerce-operator en delivery service waarbij levensmiddelen van bekende merken thuis worden geleverd in hervulbare verpakkingen. Ze demonstreert dat circulaire economie en eliminatie van wegwerpverpakking geen belemmering van vrijheid hoeven te zijn, maar juist de beleving van consumenten een stevige upgrade geven.

Experimenteren, simuleren en imiteren

Wanneer pakweg Milaan in de zomer gemiddeld 3°C koeler zou zijn dankzij 1,5 miljoen extra bomen in de straten, zorgt dat voor minder hitte-stress, meer spontane, sociale contacten, minder energieslurpend gebruik van airco's en kleinere black-outrisico's in het energienetwerk. Dankzij de nieuwste generatie van planningssoftware, kan je digitale tweelingen van steden maken. De meerwaarden van een groen buurtontwerp voor mobiliteit, fietsbaarheid, temperatuur, en leefbaarheid kan je er op voorhand simuleren. Nieuwe narratieven zoals 'La ville du quart d'heure' van Anne Hidalgo, burgemeester van Parijs presenteren een overtuigende en uitgesproken groene en autoluwe toekomstvisie van de stad Parijs. De kans is groot dat ze er de verkiezingen mee wint.

Schaalsprongen

Wat na kleinschalig experiment werkt in één gemeente, kan ook werken op meerdere plaatsen. Wanneer facade-as-a-service een goed business-model blijkt te zijn, en een doeltreffende strategie is om de sociale woningvoorraad van een gemeente energieluw te maken, dan bestaat de kans dat het ook elders in de Lage Landen kan werken. Wie weet is het een model om 100.000'den sociale woningen collectief te rennoveren. De transitie naar een circulare economie zou een versnelling kennen als we niet telkens overal het warme water opnieuw uitvinden, maar ogen en oren openhouden voor best practices overal in de wereld, en via de nodige schaalsprongen.

Bron: www.linkedin.com

Auteur: Stefaan Vandist

Datum: 10/06/2020